نشریه شماره ۷ مشعل آبادان به تصاویر دیده نشده و یا کمتر دیده شده می‌پردازد. به جرات می‌توان کفت برخی از تصاویر این شماره مشعل آبادان برای نخستین بار منتشر می‌شوند. مشعل آبادان همچون گذشته و برای تقویت مطالعات تاریخی هر چند ماه یک بار به انتشار عکس و اسناد آرشیوی اقدام می‌کند. از پژوهشگران و علاقمندان که قصد استفاده و یا باز نشر تصاویر را دارند درخواست می‌شود به یک تذکر توجه فرمایند: «انتشار تصاویر و اسنادی که برای نخستین بار منتشر می‌شود تنها با ذکر نام مشعل ابادان مجاز خواهد بود و اکیدا از نوشتن روایت و توصیف غیر مستند خود داری کنند.»

آبادان و مناطق نفتخیز به مثابه اولین مناطق بزرگ نفتی ایران و خاورمیانه در اغاز سده بیستم مورد توجه عکاسان بین المللی قرار گرفت. شاید باورش سخت باشد که یک نشریه بین المللی به نام «کار جهان» خبرنگار و عکاس به منطقه جنوب ایران اعزام کرد تا گزارشی مصور تهیه کند، در حالی که شرکت به چنین مهمی‌اقدام نکرده بود. چند سال پس از نشریه «کار جهان»، شرکت نفت انگلیس ایران و روزنامه‌‌‌های داخلی همچون روزنامه اطلاعات به انتشار گزارش مصور پرداختند.

نشریه مشعل ابادان در این شماره روایتی از سه کلمه نفت دارد. نفت، سه حرف و هزاران قصه، سه حرف و هزاران غصه، سه حرف و هزاران اتفاق، سه حرف و هزاران آشوب.

تصاویری انتخاب شده اند که توانایی انتقال اصلی ترین مسائل را داشته باشند. از منابع مختلف برای تهیه تصاویر بهره گرفته شده است: نشریه کار جهان، نشریه نفت مگزین، نشریه نامه صنعت نفت، کتاب تاریخ بی پی، آرشیو موزه صنعت نفت، ارشیو شخصی همکاران نشریه، ارشیو روزنامه اطلاعات وکیهان و نشریه دنیا و تهران مصور، کارتون‌‌‌های دو جنگ جهانی اول و دوم، نشریه کاوش، نشریه مشعل آبادان دهه ۱۳۴۰ خورشیدی، نشریه اخبار هفته، ارشیو تایمز، ارشیو قطر دیجیتال لایبرری، ارشیو بی پی.

اولین گزارش مصور از نفت ایران در نشریه کار جهان، و پیش از نشریه شرکت نفت انگلو پرشیا، منتشر شد.
پرسیوال لاندون خبرنگار نشریه «کار جهان» اولین خبرنگار خارجی بود که به همراه عکاس از مناطق نفتخیز جنوب در سال ۱۹۰۸ گزارش مصور تهیه کرد.
تصویر ی از خان‌‌‌های بختیاری که در سال ۱۹۰۸ گرفته و در سال ۱۹۰۹ در نشریه کار جهان توسط «پارسیوال لاندون» منتشر شد. تصاویر نشریه کار جهان اولین تصاویر از مناطق نفتی ایران بود. هنگام گرفتن این تصاویر چاه شماره سه به تازگی کشف شده بود و مطابق گزارش نویسنده تمامی‌طبیعت اطراف را آلوده کرده بود.
نمایی از انتشار نفت پس از حفاری یک چاه نفت در ۱۹۰۸ که برای نخستین بار توسط خبرنگار نشریه کار جهان انتشار یافت. چاره نفت شماره ۳ تمامی‌منطقه اطراف را الوده کرد.
آجر پزی در ابادان، منطقه بوارده در حدود سال ۱۳۰۰ شمسی

 پدیده نفت جزئی لاینفک از سیاست و ساختار خاورمیانه است 

اینجا بازار آبادان در سال ۱۹۲۵ میلادی برابر یا ۱۳۰۴ خورشیدی است. در حالی که منطقه مسکونی کارکنان انگلیسی نمادی از یک شهر مدرن بود شهر آبادان و محله تازه تاسیس احمد آباد در بدترین شرایط بهداشتی قرار داشتند. سیزده سالی بود که پالایشگاه انواع فراورده تولید و صادر می‌کرد اما سهم ابادان و مناطق نفتی در بهداشت و اموزش و توسعه شهری نزدیک به صفر بود. شرکت تا اعتصاب بزرگ ابادان در سال ۱۹۴۶ میلادی برابر با تیر ۱۳۲۵ خورشیدی به جامعه پیرامونی بی اعتنا بود و تنها پس از این جنبش بود که هزینه برای مسئولیت اجتماعی را افزایش داد.

While the residential area of English staff was a modern city, Abadan city and the newly established neighborhood of Ahmedabad were in the worst sanitary conditions

بر پایی دکل حفاری در مسجد سلیمان

تاریخ نفت در خاورمیانه به‌سان پرده‌ای پر نقش‌ و نگار است که تحولات دردناکی در آن نقش بسته است.

شرکت در خرمشهر یک باشگاه تاسیس کرد تا محلی برای اجرای نمایش و ارکستر باشد. این تصویر به اجرای نمایش یک گروه بریتانیایی در سال ۱۹۲۶ میلادی برابر با ۱۳۰۵ خورشیدی اشاره می‌کند. سالی که دیگر اثری از شیخ خزعل و گماشته هایش نبود، سالی که ساکنان بومی‌بریم اخراج شدند، سالی که احمد آباد به محلی برای ساکنان جدید انتخاب شد.
یک قلعه در ابادان که دیگر اثری از آن نیست مانند چیزهای دیگر. دهه ۱۳۰۰ شمسی

ذخایر نفتی نمی‌تواند بقای دائمی‌به ارمغان بیاورد

سال ۱۹۲۱ است و ساخت مسجد رنگونی‌‌‌های آبادان در حال اتمام است. یک قطار بار بری که از مقابل مسجد در حال گذشتن است در تصویر مشاهده می‌شود. ابادان وسیع ترین سیستم حمل ریل شهری را در اغاز سده بیستم داشت.
حمل لوله در مسیر مسجد سلیمان به آبادان پس از کشف نفت

انگلیسی‌‌ها در استانه جنگ جهانی اول نفت را سوخت حیاتی برای امپراتوری خود می‌‌دانستند

در شهریور ۱۳۲۰ دو ارتش شوروی و انگلیس به ایران حمله کردند. اشغال ابادان توسط ارتش انگلیس در سوم شهریور ۱۳۲۰ به درگیری کارگران و نیروهای متجاوز انجامید. استعمار و تبعیض و غارت منابع کم بود که تجاوز و اشغال اضافه شد. همه اینها کینه ای عمیق پدید آورد تا ملی شدن نفت محقق گردد.
با تجاوز انگلیس و شوروی کارتونی شرم آور در نشریات انگلیسی منتشر شد.
موضوع نفت ایران از بعد از جنگ جهانی دوم تبدیل به سوژه نشریات اروپایی شد.
ملی شدن نفت ایران از نگاه‌‌‌های متفاوت در نشریات انگلیسی زبان مورد بررسی قرار گرفت اکثرا مخالف ملی شدن و چند تایی هم از آن حمایت کردند.
در ۱۹۴۵ میلادی برابر با ۱۳۲۴ خورشیدی، استالین در اندیشه گرفتن امتیاز نفت شمال ایران بود. برای تحت فشار قرار دادن دولت ایران، از خودمختاری کردستان و آذربایجان حمایت کرد. دولت ایران زیر بار نرفت. در سال‌‌‌های ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ استالین به یک کابوس تبدیل شده بود.

انجمن عکاسی آبادان
از انجمن‌های بسیار فعال آبادان، انجمن عکاسی بود. سال13۳۷ تعدادی از کارمندان پالایشگاه آبادان که
به عکاسی علاقه داشتند، در سالن اجتماعات گرد هم آمدند و این انجمن را تأسیس کردند.
واحد شماره ۹ پالایشگاه ابادان

شرکت نفت انگلیس و ایران که دولت بریتانیا در آن اکثریت سهام را در اختیار داشت، بر صنعت نفت ایران تسلط پیدا کرد و با اینکه سیاست‌مداران ملی‌گرا در ایران در تلاش بودند دست انگلیسی‌ها را کوتاه کنند، ولی انگلیس برای کنترل بیشتر مقاومت می‌کرد. نتیجه این روند چیزی جز آشوب و آشفتگی برای کشور نبود.

پر کردن حلب از نفت روشنایی در پالایشگاه ابادان

حمل گاو‌‌‌های آلمانی از طریق هواپیما به آبادان در دهه ۱۳۴۰ شمسی / ۱۹۶۰ میلادی

حمل گاو‌‌‌های آلمانی از طریق هواپیما به آبادان در دهه ۱۳۴۰ شمسی / ۱۹۶۰ میلادی
نگهبان‌‌‌های شرکت با موتور محوطه‌ها را گشت می‌زدند و در هنگام پایان کار گزارش خود را به مسئول شیفت ارائه می‌کردند.
نشریه نامه صنعت نفت از سال ۱۳۴۱ ارگان شرکت ملی نفت بود و اخبار رسمی‌و همچنین اخبار شهرهای نفتی را پوشش می‌داد.
کارگران هندی و پاکستانی و برمه ای در آبادان بیش از شهرهای دیگر حضور داشتند. این تصویر در شبکه‌‌‌های مجازی بسیار باز نشر شده است. عکاس نشریه لایف که به ایران امد و تصاویر به یاد ماندنی بجا گذاشت دمیتری کسل بود. سال عکس برداری ۱۹۴۵.
An electrical shop foreman wearing a white garment over his head to keep it cool in the sun. Location: Abadan, Iran Date
taken: May 1945 Photographer: Dmitri Kessel Size: 1031 x 1280 pixels (14.3 x 17.8 inches
چهره یک جوان آبادانی در سال ۱۳۲۲ خورشیدی

Abadan Date taken: July 1951 Photographer: Dmitri Kessel Size: 1280 x 1280 pixels (17.8 x 17.8 inches

تیر ماه ۱۳۳۰ ابادان است و عکاس که التهاب شهر در هنگامه ملی شدن را متوجه شده از جای جای ابادان که پر از رویداد سیاسی است عکس می‌گیرد که لحظات را ثبت کند تا پس از شصت سال به بازخوانی آن بنشینیم و به دور از قصه بافی واقعیت را از چشم دوربین عکاس روایت کنیم. کار عکاس همین است، نیست؟

دیمیتری کسل (Dimitri Kessel) (۱۹۰۲-۱۹۹۵)  عکاس خبری اوکراینی‌تبار آمریکایی بود. او بسیاری از عکس‌های خود را برای مجله لایف گرفت.

اتاق کنترل پالایشگاه ابادان
تابلوی شرکت نفت انگلیس ایران در دفتر لندن عوض و تابلوی بی پی نصب می‌شود سال ۱۳۳۰ شمسی
منازل بزرگ دو تا پنج اتاقه در مقابل خانه‌‌‌های محقر کارگران تبعیضی آشکار بود. شرکت با استفاده از معماری مدرن، شهرک مسکونی جدیدی را در منطقه خوش اب و هوای بریم در آبادان بنیان گذاشت. در نگاه مردم محروم نمادی از استعمار بودند.
ابادان، بوارده، منازل کارمندی
معماری منازل هزاری‌ها در منطقه شاه آباد مدرن تر از منازل دهه ۱۳۱۰ است خانم جین درو و همکاران معماری آن را به عهده داشتند. مشابه این معماری در آغاجاری و اهواز به اجرا درآمد. اکنون محله هزاری‌ها به علت بی توجهی در وضع نامناسبی قرار دارد. به تصاویر در حین ساخت که در پایین امده نظر افکنید به عمق عدم رسیدگی از سوی سیستم شهری پی خواهید برد.

محله هزاری‌‌‌های آبادان در حین ساخت در سال ۱۳۳۷

محله هزاری‌ها بب

محله هزاری ها

جوانان محله هزاری‌ها، شاه آباد آبادان بهمن ۱۳۵۴

شرح عکس از جبار اقباشاوی: اینجا شاه آباد اول هزاری‌ها پشت نانوایی دهقان بازارچه شرکتی است. ایستاده از راست: ۱شاپور …. ۲ جبار اقباشاوی ۳_ زنده یاد رضا سعدونی ( بازیکن تیم فوتبال پیروز ). ۴_ بیژن جعفر پور ( بازیکن تیم فوتبال پیروز ) ۵_ ناجی … نسشته از راست: ۱_ بهمن اسدی ( بازیکن تیم فوتبال پیروز ). ۲_ جمشید اسکندری ۳_ خلف مطوری. تاریخ عکس: سی ام / بهمن ماه / ۱۳۵۴. عکاس حمید اکبری

ساخت منازل جدید در آبادان دهه ۱۳۴۰ شمسی / دوره کنسرسیوم
منزل کارگری شرکت نفت در کوت عبدالله – اهواز- عکس از مسعود فروزنده / مهر ۱۴۰۱

اینجا شرکت – شهر کوت عبدالله در اهواز است. در دهه ۱۹۳۰ میلادی اولین منازل کارگری در کوت عبدالله ساخته شد. منازل کوت عبدالله با منازل کارگری آبادان شباهت و تفاوت هایی دارد. شباهتش در داشتن دو درب جلویی و پشتی، باغچه کوچک پشتی و سطل آشغال تعبیه شده در دیوار حیاط و اختلافش در سقف مدور و مساحت است.
منازل کارگری در محله کارون اهواز که در دهه ۱۳۴۰ شمسی ساخته شده و هنوز مورد استفاده است اما در شکلی نه جندان مناسب. استخر و باشگاه قدیمی‌اش به تله خاک تبدیل شده و جا دارد شرکت مناطق نفتخیز در حفظ و مرمت خانه‌ها مراقبت و کوشش بیشتری کند.
لذت فوتبال. برگزاری مسابقه دو تیم فوتبال در مسجد سلیمان

با هر پیروزی بر تیم انگلیسی، شهر غرق در شادی می‌شد. فوتبال در شهرهای نفتی، صرفا سرگرمی‌نبود، شورش “مردم در تبعیض و حاشیه” بود. آنان توانستند حاشیه را به مرکز تبدیل کنند. فوتبال جنوب به قطب فوتبال ایران بدل شد همچنانکه در ادبیات توانستند مکتب جنوب را پدید آورند. در تصویری که می‌بینید بازیکنان تیم کارگر آبادان که اغلب از کارآموزان بودند در این مسابقه حضور داشتند: بازکنان تیم کارگر از چپ؛ چرومی‌(کت و شلوار خاکستری)، بهمن ترابی (کاپیتان)، محمود عظیمی، سید محمد حسینی،؟ ، محمد علی تهمتن زاده، داراب فرامرزی، هوشنگ خواجه ایی، محمود سعی الدین، جمشید مجدمیان.

خرمشهر، کارون، سال ۱۳۹۹
بهمنشیر، سال ۱۳۹۹
نمونه پارکینگ دوچرخه مانده از سال‌‌‌های دور. در باشگاه گلستان نگهداری می‌شود. عکس در سال ۱۳۹۷ گرفته شده است.
یاد بچگی‌ها همیشه خنده بر لب می‌نشاند. این یک عکس یادگاری از مدرسه جهان اسکول ابادان در دهه ۱۳۴۰ شمسی است. مدرسه جهان اسکول دو زبانه بود و به شکل خصوصی اداره می‌شد. این تصویر اهدایی مهندس اردلان از مدیران پالایشگاه ابادان در سال ۱۳۹۷ است. او دانش اموز این مدرسه بود و در تصویر دیده می‌شود. خواننده محترم چنانچه دیگر دانش اموزان در تصویر را می‌شناسند به مشعل ابادان اطلاع بدهند. در بخش نظر می‌توانید پیام خود را بنویسید.
موزه ایمان اسپرغم در آبادان دیدنی است. بسیاری علاقه دارند از موزه ایمان اسپرغم دیدن کنند، مشکل انجاست که همیشه باز نیست و اغلب بعد از بازدید با تعجب می‌پرسند چرا این همه اشیا و نقشه و عکس و تابلو در مکانی بزرگتر نگهداری نمی‌شود. سمت راست تصویر پدر ایمان است که هر روز ورزش باستانی می‌کند و چند کیلومتری می‌دود. سمت چپ محمدرضا خدری است. هر دو کارمند پالایشگاه، اولی بازنشسته است و دومی‌رو به بازنشستگی.
موزه ایمان اسپرغم، آبادان
موزه ایمان اسپرغم، آبادان

موزه ایمان اسپرغم، ابادان، مهر ۱۴۰۱، عکس از مسعود فروزنده
سرباز در کنار لوله‌‌‌های نفت منتهی به پالایشگاه آبادان، سال ۱۳۳۰، عکاس: دمتری کسل عکاس نشریه لایف
Abadan Date taken: July 1951 Photographer: Dmitri Kessel Size: 1280 x 1280 pixels (17.8 x 17.8 inches)

مسجد سلیمان سال ۱۳۳۰ استقبال مردم از هیئت خلع ید
An assistant oil driller smoking a pipe while taking a break at the Aga-Jari oil field. Location: Iran Date taken: May 1945 Photographer: Dmitri Kessel Size: 996 x 1280 pixels (13.8 x 17.8 inches

دستیار فنی حفاری پیپ به دست در اردیبهشت ۱۳۲۴

ابادان، تیر ۱۳۳۰ هنگامه ملی شدن صنعت نفت، مانند این است که می‌گویند شیرهای نفت را می‌بندیم بازش نمی‌کنیم. عکاس دمیتری کسل
Abadan Date taken: July 1951 Photographer: Dmitri Kessel Size: 1280 x 1280 pixels (17.8 x 17.8 inches)

حسین مکی به همراه هیئت خلع ید به ابادان و مسجدسلیمان رفت و با استقبال گرم مردم مواجه شد. مردم به افتخار کمک حسین مکی در ساخت منازل کارگری، نام محله ای را «مکی آباد» نامیدند. «مکی اباد» بین ایستگاه یازده و دوازده بود.
Abadan Date taken: July 1951 Photographer: Dmitri Kessel Size: 827 x 1280 pixels (11.5 x 17.8 inches)
انگلیسی‌ها بارشان را بسته اند و اماده خروج از ایران هستند. صحنه ای که از تیر ۱۳۳۰ در ابادان و مناطق نفتخیز دیده می‌شد. اخرین گروه‌ها در مهر ۱۳۳۰ از ایران خارج شدند.
Abadan Date taken: July 1951 Photographer: Dmitri Kessel Size: 1280 x 1280 pixels (17.8 x 17.8 inches
ساخت منازل در آبادان منطقه پیروز که بعدها به محله هزاری‌ها معروف شد. معماری منازل کارگری در دوره کنسرسیوم با دوره پیش از کودتا متفاوت بود..
خانه سازی برای کارگران پالایشگاه ابادان از ۱۳۳۵ گسترش گرفت.
بازدید روحانیون آبادان در دی ۱۳۵۱ از پالایشگاه آبادان

بازدید دانشجویان از پالایشگاه آبادان در سال ۱۳۵۱
ساخت کلیسای ابادان
ساخت کلیسای ابادان
کلیسای ابادان در زمان جنگ
از شیوه‌‌‌های جدید که شرکت برای افزایش سرمایه اجتماعی در دوره کنسرسیوم بهره جست، قدردانی از کارکنان در زمان بازنشستگی و ارائه تسهیلات رفاهی و بانکی بود. در اینجا علی اکبر فروزنده با بیش از ۴۳ سال خدمت رسمی‌مورد تقدیر قرار گرفته است. اما اسناد نشان می‌دهد علی اکبر فروزنده بیش از ۴۸ سال خدمت کرده ولی شرکت ۵ سال سنوات را به حساب نیاورده است. از اینگونه موارد تخلف در دوره انگلیسی‌ها دیده می‌شود.
باشگاه قایقرانی آبادان تفریح گاهی معروف برای پایتخت نشینان بود. در دو دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ توسعه چشمگیری گرفت زیرا بخش خصوصی بیش از گذشته علاقمند به سرمایه گذاری شد. پس از پایان جنک عراق علیه ایران به دلایل نامعلوم و شاید امنیتی این ظرفیت بومگردی و گردشگری مورد توجه قرار نگرفت. اکنون چنانچه مجوزهای لازم صادر و قایقرانی بر اروند از سرگرفته شود علاوه بر توسعه روستایی و کاهش بیکاری، شاهد گسترش نشاط اجتماعی خواهیم بود.
محمود شریفی در یادداشتی برای بیست سالگی رادیو نفت ملی از قدرت تجهزات و توسعه انسانی نوشت و تصویر دکل رادیو به همراه تیتر آغاز برنامه «اینجا آبادان، رادیو نفت ملی» را در کنار یادداشتش گذاشت. در دهه پنجاه خورشیدی رادیو نفت ملی برنامه‌‌‌های متنوع تری تهیه کرد و در حالی که تلویزیون مرکز آبادان به راه افتاده بود یک رقابت ملایم بین برنامه سازهای این دو رسانه پدید امد. مهدی اخوان ثالث با سکونت در آبادان به هر دو مرکز می‌رفت و برنامه شعر و ادب اجرا می‌کرد.
در تیر سال ۱۳۵۱ دو فروشگاه تعاونی صنعت نفت در خرمکوشک اهواز تاسیس شد. فروشگاه‌‌‌های زنجیره ای صنعت نفت کمک حداقلی به معیشت خانواده بود و از قضا همه از آن راضی بودند.
تخریب قسمتی از بازار ایستگاه هفت ( سوگ العریان ) آبادان در اردیبهشت سال 1356 به منظور تعریض خیابان. یک ماشین شرکتی درگوشه ی عکس و یکی از کارکنان شرکت با بی اس نامبر روی سینه اش دروسط عکس دیده می‌شود. عکاس جبار اقباشاوی.

سال ۱۳۳۴ کارگران پالایشگاه ابادان در پایان نوبت کاری به اداره ضبط اوقات می‌روند و سپس راهی منزل می‌شوند.
اتاق اصناف خرمشهر اوایل دهه ۱۳۵۰. اتاق اصناف مکانی برای کنترل بازار کار و برسی مشکلات صنوف و البته نظارت بر قیمت کالا و دستمزد هم بود.
سال ۱۳۵۴ دروازه نگهبانی تانک فارم بوارده.
نسیم خاکسار

2 دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

  • درود بر شما.
    عکس ها و مطالب جالب زیبا و خاطره انگیز است. البته بیشتر مطالب مربوط به نفت بود . از گوشه گوشه های آبادان باشد کاملتر است و مورد استفاده .
    بهرحال سپاس..
    یاد باد آن روزگاران یاد باد که چه روزهای زیبایی را در آبادان گذران نمودیم .
    تشکر و سپاس.

  • سلام وسپاس
    لطفا منابع وماخذه عکسها ومطالبی که در نشریه مشعل استفاده وبکار می گیرد را بلحاظ یک پژوهش مستند ذکر کنید.
    بطور مثال (انجمن عکاسی آبادان و عکسهای یکصد سالگی صنعت نفت ایران و…)
    ممنون
    چنعانی :پژوهشگر ومحقق آبادان شناسی

آخرین مطالب

ما را دنبال کنید: