از قطار شهری و یگان اتوبوسرانی تا دوچرخه کارکنان آبادان

عنوان یادداشت

یگان اتوبوسرانی کارکنان آبادان

نویسنده مسعود فروزنده

۲۰ مرداد ۱۴۰۲

مقدمه

ساخت قطار شهری آبادان در سال ۱۹۱۷ میلادی در بحبوهه جنگ جهانی اول اغاز شد. اغلب مواد و کالاها از انبارهای بوارده و سی برنج به مقصد پالایشگاه آبادان با قطار انتقال می‌یافت. بعدها انتقال شماری از کارمندان و افزار مندان از ایستگاه‌‌‌های ویژه به مقصد درب‌‌‌های چهارده و هجده و نوزده پالایشگاه آبادان در واگن هایی با صندلی چوبی انجام می‌گرفت. همزمان چند اتوبوس نیز برای انتقال کارکنان از مبدأ محله بریم به مقصد پالایشگاه و دفتر مدیریت در خرمشهر بکار گرفته شد. اغلب راننده‌‌‌های لکوموتیو‌ها و اتوبوس‌ها و خودروها هندی بودند. اعتصاب سال ۱۳۰۳ به اخراج شماری از راننده های هندی انجامید و ایرانیان از فرصت پیش امده استقبال کردند.

سرعت گرفتن اصلاحات

وقوع اعتصاب بزرگ تیر ۱۳۲۵ در آبادان و شهرهای نفتی، شرکت را به تسریع اصلاحات وادار ساخت. نقشه نوسازی و توسعه شهر با کمی‌تغییر در ۱۳۲۵ به اجرا گذاشته شد. تمامی‌ اقدامات توسعه ای سال‌‌‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۲۸ تحت تاثیر فضای اعتراضی علیه قرارداد نفت جنوب شکل گرفت.

چندین مدرسه و سینما و باشگاه ساخته شد. محوطه اداری در مرکز ابادان افتتاح و بازار احمداباد مورد ترمیم قرار گرفت و روشنایی خیابان‌ها از کفیشه تا سدّه راه ادازی شد.

خدمات یگان اتوبوسرانی کارکنان آبادان

سیستم حمل و نقل برای کارکنان پالایشگاه ( با عنوان Abadsn Staff Bus Fleet Services ) در سال‌‌‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۳۰ اوج گرفت. بیش از هشتاد راننده در این یگان مشغول بکار بودند. شمار اتوبوس‌ها در اندازه‌‌‌های مختلف تا پنجاه دستگاه فزونی گرفت از سوی دیگر استفاده از دوچرخه توسط کارگران با واردات انواع آن چهره شهر را دگرگون ساخت. در این میان یک مشکل اساسی باقی ماند و آن سیستم قطار شهری بود که حمل ونقل اتوبوس‌ها و ترافیک شهری را مختل می‌کرد.

نقشه “خدمات یگان اتوبوسرانی کارکنان آبادان” که در پایین آمده یک سند سازمانی است که از گستردگی ایستگاه‌ها و زمانمندی دقیق حکایت می‌کند. براساس این سند و دیگر گزارش ها، اتوبوس‌‌‌های شرکت، از ساعت شش صبح تا ۱۲ ظهر، بیش از هزار بار برای سوار و پیاده کردن کارکنان و خانواده‌‌‌های نفتی توقف می‌کردند. غیر نفتی‌ها حق سوار شدن به اتوبوس‌‌‌های اختصاصی کارکنان را نداشتند. ده دستگاه برای مردم که خدمات اجتماعی خوانده می‌شد از ساعت هفت صبح تا غروب به مسیر احمدآباد _ منطقه مرکزی _ ایستگاه هفت اختصاص یافته بود.

با روی کار آمدن دولت مصدق، قوانین سخت انگلیسی لغو شد و شرکت ملی نفت دستور داد یگان اتوبوسرانی در خدمت محله‌‌‌های غیر نفتی هم قرار گیرد.

الگوی متنوع سازی

پس از سرنگونی دولت مصدق در ۱۳۳۲، شرکت ملی نفت الگوی “متنوع سازی” را به اجرا درآورد. در طول بیست و پنج سال، الگوی “متنوع سازی” به کاهش اتوبوسرانی انجامید و سازمان آن کوچک گردید.

شرکت استفاده از دوچرخه را به رفتار سازمانی تبدیل کرد، رفت و آمد کارمندان با خودروی شخصی را بلا مانع خواند و هزینه جابجایی کارکنان برای ماموریت‌‌‌های درون شهری و برون شهری از طریق آژانس‌‌‌های خصوصی را تقبل کرد. اجاره “راننده همراه خودرو” از سیاست‌‌‌های تشویقی بود که به قدرت گرفتن گروه جدید ” راننده مالک” انجامید. اغلب رانندگان ابادان به عضویت سندیکا درآمدند و نهاد جدیدی را سازمان دادند؛ اما توانایی برپایی اعتصاب نداشتند. نوعی از وابستگی به “پیمان‌‌‌های شرکتی” آنان را از امر سلبی پرهیز می‌داد. شرکت (‌ پالایشگاه) همانقدر که در تأسیس نهادهای مدنی جنبه تاسیسی داشت مانع اصلی اتحاد برای اعتصاب بود.

شرکت ملی نفت همچنین شهرداری و انجمن شهر ابادان را تشویق و کمک کرد تا سیستم حمل ونقل عمومی‌را گسترش دهد. روند مجوزها و تسهیلات بانکی تسهیل شد و شمار مالکان مینی بوس و تاکسی فزونی گرفت..

اینگونه شد که یگان اتوبوسرانی پالایشگاه آبادان در سال ۱۳۵۶ به یک چهارم سال ۱۳۲۶ کاهش یافت.

یادداشت ها

شرکت ملی نفت در سال ۱۳۴۸ پنج دستگاه اتوبوس دیزل ایران نشنال ۴۶ نفره به شهرداری مسجدسلیمان هدیه کرد. نیروی شاغل مسجد سلیمان در بخش حمل و نقل در سال ۱۳۳۵، ۲/۱ درصد بود، در سال ۱۳۵۵، به ۵/۵ درصد از کل نیروی شاغل رسید. نگاه کنید به: عباسی شهنی، دانش؛ تاریخ مسجد سلیمان، تهران، ۱۳۷۲ هیرمند؛ صص ۳۷۶، ۴۱۰.